Endi o‘qituvchilar yozgi ta’tilda ham ishlaydimi?

Ayni kunlarda hududiy maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limlari tomonidan bu yil pedagog va rahbar xodimlar mehnat ta’tiliga chiqmasligi, hatto ular haftaning yakshanba kunlari ham “Dolzarb 90 kun” tadbiri bo‘yicha ishlashlari kerakligi haqida topshiriqlar berilmoqda.

Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi esa ushbu tashabbusni ilgari surishdan avval o‘quvchi va pedagoglar sog‘lig‘i va maktab infratuzilmasi yozning jazirama issiq kunlariga qanday dosh bera olishini o'rganib chiqmagan ko‘rinadi.

Bu ishlarni real holatda amalga oshirish imkoni bormi?

Bizningcha, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi ta’lim muassasalaridagi umumiy holatni batafsil o‘rganib chiqib, chuqur tahlillar o‘tkazib, shundan so‘ng aniq bir qarorga kelishi kerak edi.

Ya’ni, yoz oylarida maktablar faoliyatini to‘liq yo‘lga qo‘yishning iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy masalalari va eng asosiysi ilmiy jihatlari to‘liq tahlil qilinib, ana shundan keyingina yozgi ta’til vaqtida maktablar faoliyatini to‘liq yo‘lga qo‘yish bo‘yicha aniq xulosalar chiqarilishi lozim edi.

Vazirlik “Dolzarb 90 kun” tadbirlarini allaqachon boshlab yubordi

Xalqtaliminfo.uz ixtiyoriga kelib tushayotgan ma’lumotlarga ko‘ra, ayni vaqtda hududiy maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limlari tomonidan bu yil pedagog va rahbar xodimlar mehnat ta’tiliga chiqmasligi, hatto ular haftaning yakshanba kunlari ham “Dolzarb 90 kun” tadbiri bo‘yicha ishlashi kerakligi haqida tinimsiz topshiriqlar berilmoqda.

Bunda har bir ta’lim muassasasi o‘zining “Dolzarb 90 kun”lik ish rejasini ishlab chiqib, amalga oshirilgan ishlar hisobotini kunlik jadval asosida hududiy maktabgacha va maktab ta’limi bo‘limlariga topshirish sharti qo‘yilgan.

Masalaning qiziq tomoni shundaki, “Dolzarb 90 kun” tadbiri doirasida garchi barcha o‘quvchilar yozgi ta’tilga chiqib ketgan bo‘lishiga qaramay, ular 100 foiz holatda mazkur tadbirlarga jalb qilinishi belgilangan.

Vazirlik real holatni tahlil qilib ko‘rganmi?

Ta’limda ta’til yo‘qmi?

Ma’lumki, Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 26-iyundagi 263-son qarori bilan pedagog xodimlar uchun yillik uzaytirilgan mehnat ta’tili davomiyligi me’yorlari belgilangan. Unga ko‘ra pedagog va rahbar xodimlar 56 kalendar kunlik mehnat ta’tiliga chiqishlari kerak. [Batafsil...]

Mehnat ta’tili xodimga hordiq uchun beriladi. Ta’tilni xodim istagancha rejalashtiradi. Mehnat ta’tilida bo‘lgan xodimni esa qo‘shimcha ishlarga jalb qilish mumkin emas.

Shuningdek, mehnat ta’tilida bo‘lgan xodimga maktabga kelib to‘garak o‘tmagani uchun jazo chorasi qo‘llash ham mumkin emas. Agar vazirlik pedagoglarga shu kabi topshiriqlarni beradigan bo‘lsa, ularning o‘zi ochiqdan-ochiq mehnat qonunchiligiga zid harakat qilgan bo‘ladi.

O‘qituvchilar mehnat ta’tilidan chaqirib olinsa-chi?

Agar vazirlik o‘qituvchini ishlatishga o‘ta ehtiyoj sezsa, har bir ta’lim muassasasining tegishli buyrug‘i orqali pedagoglarni mehnat ta’tilidan chaqirib olib, ularga ish haqi to‘lashni davom ettirishi lozim. Ammo bu ham faqat pedagogning roziligi bilan amalga oshiriladi.

Chunki Mehnat kodeksining 232-moddasiga ko‘ra, har yilgi mehnat ta’tilidan chaqirib olishga ta’tilning istalgan vaqtida faqat xodimning roziligi bilan yo‘l qo‘yiladi.

Roziliksiz chaqirib olish esa Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 49-moddasiga ko‘ra, bazaviy hisoblash miqdorining 5 baravaridan 10 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.

Shuningdek, xodimning roziligiga binoan hal qilinadigan holatlar, ya’ni ish beruvchining xodimni mehnat ta’tilidan chaqirib olishi yoki ta’tilni boshqa muddatga o‘tkazishi, ish vaqtidan tashqari ishlarni bajarishi haqidagi talabini bajarishdan bosh tortishi mehnat majburiyatlarini buzishlik deb hisoblanmaydi va intizomiy jazo qo‘llanishi uchun asos bo‘lmaydi.

Yana bir narsani alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligining o‘zi ham 2025-yil 12-may kuni 05-40-2839-sonli ko‘rsatma xatida 2024-2025-o‘quv yili uchun umumta’lim muassasalarida dars jarayonlari yakunlanayotganligi munosabati bilan ularda faoliyat yuritayotgan xodimlar O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksiga muvofiq yillik asosiy mehnat ta’tiliga chiqarilishini ma’lum qilgan.

E’tiborlisi, vazirlik mazkur ko‘rsatmasida pedagog xodimlarning har yilgi mehnat ta’tilidan chaqirib olishda aniq sabablari keltirilmagan holatlarga chek qo‘yish va kelgusida bunday holatlarga yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha qat’iy topshiriq ham bergan.

Yozgi ta’til davrida maktabda to‘garak tashkil etish qanchalik to‘g‘ri?

Yoz oylarida maktablarda turli to‘garaklarni tashkil etish g‘oyasi katta ehtimol bilan Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi tomonidan ilgari surilgan bo‘lsa kerak. Biroq bu tashabbusning amaliyotda qanday natijalar berishi shubha ostida turibdi. Maktablar infratuzilmasining hozirgi holatini inobatga oladigan bo‘lsak, bunday taklifni berishdan avval jiddiy o‘rganishlar olib borilishi talab etiladi.

Afsuski, vazirlik ushbu tashabbusni ilgari surishdan avval o‘quvchilarning sog‘lig‘i va maktab infratuzilmasining yozning jazirama issiq kunlariga qanday dosh bera olishini chuqur tahlil qilmagan ko‘rinadi. Buning uchun vazirlik jamoatchilik, o‘quvchilar va ota-onalar o‘rtasida hatto kichik so‘rovnomalar ham o‘tkazib ko‘rmagan bo‘lsa kerak.

Xalqtaliminfo.uz tahririyati esa masalaning kichik bir jihatini o‘rganib ko‘rish maqsadida umumiy o‘rta ta’lim maktablardagi sovitish tizimi holatini tahlil qilish uchun kichik so‘rovnoma o‘tkazdi. Afsuski, so‘rovnoma natijalari bu borada jiddiy muammolar borligini yaqqol ko‘rsatib qo‘ydi.

So‘rovnomada jami 14 796 nafar respondent qatnashgan bo‘lib, ulardan:

• 13 799 nafari (93%) maktablarda havo sovitkich  (konditsioner) mavjud emasligini bildirgan; 

• 658 nafari (5 %) esa maktabida sovitkich mavjud bo‘lsa-da, elektr energiyasi bilan bog‘liq muammolar sababli u ishlamayotganini aytgan; 

• 339 nafar (2 foiz) respondent maktabda sovitkich mavjudligini bildirgan.

Yuqoridagi ko‘rsatgichlar yoz oylarida ta’lim muassasalarida to‘garaklar tashkil etish imkoniyati nihoyatda cheklanganligini bildirmoqda. Bizningcha, bu hatto bolalar va pedagog xodimlar hayotiga xavf tug‘dirishi ham mumkin.

Misol uchun, Toshkentda kuzatilgan 49 yillik havo harorati tahlil qilinganda, may oyining o‘zida maksimal haroratlar odatda 33–39 daraja oralig‘ida bo‘lgan. Eng yuqori maksimal havo harorati 1986-yilda 38,7 daraja va 2004-yilda 38,6 darajada qayd etilgan. 

E’tiborli jihati shundaki, oxirgi o‘n yillikda (2014–2024) may oyidagi maksimal harorat ko‘rsatkichlarining izchil oshib borayotgani kuzatilgan. Bu holat iqlim o‘zgarishlari jarayonlari ta’sirida haroratlarning yuqorilashuv tendensiyasi kuchayib borayotganidan dalolat beradi.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, bunday dinamik harorat o‘zgarishlari hududdagi aholining salomatligiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Sog‘liqni saqlash vazirligining Ekologik diplomatiya bo‘limi boshlig‘i Abduqayum To‘xtaqulov esa jazirama kunlari kunning eng issiq vaqti — soat 12:00 dan 16:00 gacha iloji boricha yopiq binolar yoki salqin joylarda bo‘lishni tavsiya etmoqda.

Mutaxassisning ta’kidlashicha, bu vaqtda quyosh nurlari eng kuchli bo‘lib, tananing qizib ketishi va quyosh urishi xavfi yuqori bo‘ladi. 

SSV bo‘lim boshlig‘i uy sharoitida salqinlikni ta’minlash ham muhimligini ta’kidlab, kunduzi quyosh tushadigan tomondagi derazalarni yopiq holda saqlash, kechasi havo salqinlashganda derazalarni ochib, xonalarni shamollatish zarurligini eslatmoqda.

Endi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi oldiga bir nechta haqli savollarni qo‘ysak

Vazirlik ta’lim muassasalaring sinfxonalari yozning jazirama kunlarida o‘ta dim va qizib ketgan taqdirda to‘garakka jalb qilingan o‘quvchilar va pedagoglarning sog‘ligiga putur yetmasligini qanday kafolatlaydi?

Maktablarda sovitish tizimi mavjud bo‘lmasa, kunning eng issiq vaqti — soat 12:00 dan 16:00 gacha binolar qanday qilib salqinlatiladi?

Ta’lim muassasalaring sinfxonalari derazalari ko‘pligi hisobiga kunduzi quyosh tushadigan tomondagi derazalarni yopiq holda saqlash imkoni mavjudmi?

Pedagog xodimlarning mehnat huquqlarining ochiqdan-ochiq buzilishga vazirlik qanday munosabat bildira oladi?

Pedagoglarning jamiyatdagi nufuzini oshirish, ularni qo‘shimcha ish va ortiqcha vazifalardan ozod qilish maqsadida Pedagogning maqomi to‘g‘risidagi qonun qabul qilinib, ularning huquqlari himoya qilinishi kerak bo‘lgan bir vaqtda Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligining o‘zi pedagoglarimizni mehnatga ma’muriy tarzda majburlab qo‘ymayaptimi?

Maktablarda o‘quv yili yakunlangandan so‘ng, yozning issiq kunlarida qo‘shimcha to‘garaklar tashkil etish, bunga esa mehnat ta’tilida bo‘lgan xodimlarni jalb qilish, ta’lim sifatiga qanday ta’sir qilishini o‘rganish maqsadida ilmiy tadqiqotlar olib borilganmi?

O‘quv yilining boshlanishi o‘quvchi uchun ham, pedagog uchun ham stressga aylanmasligi kerak

Yuqoridagi iqtibos Timoti Uokerning “Finlyandiya ta’lim mo‘jizasi” kitobidan keltirilgan. Aslida, tegishli mas’ullar yuqorida tilga olingan masalalarning ilmiy jihatlariga to‘xtalishdan avval hech bo‘lmaganda Timoti Uokerning mana shu kitobini o‘qib chiqqanda edi, balki bunday tashabbuslar ta’lim sifatiga aksincha, salbiy ta’sir etishini anglab yetgan bo‘lardi.

Ta’lim tizimida ilgari surilayotgan har qanday yangi tashabbus, hatto u eng ezgu niyat bilan boshlangan bo‘lsa ham, huquqiy, iqtisodiy va eng asosiysi ilmiy jihatdan asoslangan bo‘lishi shart. 

Yozgi ta’til vaqtida o‘quvchilarning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish muhim masala ekani shubhasiz, albatta. Ammo bu jarayonni amalga oshirishda ta’limning eng asosiy ishtirokchilari — o‘qituvchi va o‘quvchilarni o‘ylashimiz kerak.

Pedagoglarning qonun bilan belgilangan mehnat ta’tili ularning o‘quv yili davomida yo‘qotilgan sog‘ligini tiklab olishi, yangi o‘quv yiliga shay holatda, yaxshi kayfiyatda qaytishi uchun beriladi. Ushbu davrda ularni majburiy ishlarga jalb qilish nafaqat mehnat qonunchiligiga zid, balki ularda yangi o‘quv yili boshlanmasdanoq katta stress va ruhiy bosimni hosil qiladi.

Shu boisdan, ta’lim jarayonining barqarorligi va sifatini ta’minlash uchun barcha islohotlar pedagog va o‘quvchilar manfaatini inobatga olgan holda amalga oshirilishi lozim. 

O‘ylaymizki, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi yuqoridagi fikrlarni inobatga olgan holda bu masalani jiddiy o‘ylab ko‘radi va to‘g‘ri xulosaga keladi.