Ko‘zi ojiz o‘qituvchilarni ham kimdir eshitadimi?

Kuni-kecha, Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida ijtimoiy himoya sohasidagi ustuvor vazifalar yuzasidan o‘tkazilgan videoselektor yig‘ilishida imkoniyati cheklangan shaxslarga yetarlicha e’tibor qaratilmayotganligi keskin tanqid qilingandi. 

Haqiqatdan ham bu yo‘nalishda qilinishi kerak bo‘lgan ishlar talaygina. Bugun biz ta’lim muassasalarida faoliyat yuritib kelayotgan ko‘zi ojiz o‘qituvchilar dardiga quloq solishni lozim topdik.

Yaqinda bir guruh ko‘zi ojiz o‘qituvchilar xalqtaliminfo.uz tahririyatiga murojaat qilib, ularning imkoniyati cheklanganligi sababli Milliy sertifikat uchun o‘tkaziladigan test sinovlarida ishtirok eta olmayotganliklari haqida ma’lum qilishdi.

Ularning aytishicha, bu masalada yordam so‘rab Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligiga murojaat qilishgan. Bunga javoban vazirlik mutasaddilari “Bizda bu borada hech qanday to‘siq yo‘q, buning uchun Bilim va malakalarni baholash agentligiga murojaat qilish mumkin” deya ma’lum qilgan.

Muammo nimada?

Ma’lumki, Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 12-oktabrdagi “Umumta’lim fanlarini bilish darajasini baholashning milliy test tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi 646-son qaroriga ko‘ra pedagog xodimlar Milliy sertifikat uchun o‘tkaziladigan test sinovlarida ishtirok etishi belgilangan.

Ammo mazkur test sinovlarida ko‘rish bo‘yicha nogironligi mavjud o‘qituvchilarning boshqa o‘qituvchilar bilan bir qatorda test sinovlarida ishtirok etish huquqlari cheklangan. Ya’ni, test jarayonida ko‘zi ojiz o‘qituvchilarning savollarni mustaqil belgilash imkoniyati yaratib berilmagan.   

Vaholanki, O‘zbekiston Respublikasining nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risidagi O‘RQ-641-son Qonunining 18-moddasida teng imkoniyatlarni ta’minlash va nogironlik belgisiga ko‘ra kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun davlat organlari nogironligi bo‘lgan shaxslarning obyektlar hamda xizmatlardan, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalardan, sog‘liqni saqlashdan, ta’limdan, ishga joylashishdan, shuningdek axborotdan va aloqa vositalaridan teng ravishda foydalanish imkoniyatlarini ta’minlashga doir chora-tadbirlarni amalga oshirishi belgilangan.

Tasavvur qilaylik, bir maktabda 3 nafar tarix fani o‘qituvchisi bor. Ulardan bir nafari ko‘zi ojiz o‘qituvchi, qolgan ikki nafari milliy sertifikatni qo‘lga kiritib, 20 foiz ustamaga ega bo‘lsa-yu, uchinchi o‘qituvchi ko‘zi ojizligi uchun test jarayonda ishtirok eta olmasa bu qonunchiligimizga to‘g‘ri keladimi? Bu holat ko‘zi ojiz pedagogni kamsitish hisoblanmaydimi?

Shu sababli, bir guruh ko‘zi ojiz o‘qituvchilar ularning huquqlarini ta’minlashda Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi hamda Bilim va malakalarni baholash agentligidan amaliy yordam berishlarini so‘ramoqda.

Ko‘zi ojiz o‘qituvchilar mas’ul idora va tashkilotlardan ularga quyidagi imkoniyatlarni yaratib berilishini taklif qilmoqda:

- imtihon jarayonidagi materiallarni o‘qib berish uchun ko‘zi ojiz o‘qituvchilarga yordamchi kotibaning biriktirilishi yoki imtihon jarayonida beriladigan materiallarning brayl yozuvida taqdim etilishi;

- ko‘zi ojiz o‘qituvchi pedagoglar ko‘rish qobiliyatlarining cheklanganligini inobatga olgan holda test yechish uchun belgilangan umumiy vaqtning uzaytirilishi.

Shu sababli, xalqtaliminfo.uz tahririyati ham mas’ul idora va tashkilotlardan Milliy sertifikat jarayonida ishtirok etish uchun ro‘yxatdan o‘tayotgan ko‘zi ojiz pedagoglarga imtihon o‘tkaziladigan joyda yetarlicha shart-sharoitlar yaratib berilishini so‘raydi.    

Ko‘zi ojiz o‘qituvchilarning navbatdagi murojaati Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi, Iqtisodiyot va moliya vazirligi hamda Kambag‘allikni qisqartirish va bandlik vazirligiga

Ma’lumki, Xalq ta’limi vazirligining Moliya vazirligi hamda Bandlik va Mehnat munosabatlari vazirliklari bilan 2019-yil 28-dekabrda imzolagan 406-sonli buyrug‘ida ko‘zi ojiz o‘qituvchilar ishlaydigan maktablarda qo‘shimcha tarjimon-kotiba lavozimi kiritilishi mumkinligi qayd etilgan.

Bunda ko‘zi ojiz o‘qituvchilar dars beradigan maktabda har 2 nafar ko‘zi ojiz o‘qituvchi uchun 1,0 birlik tarjimon-kotiba lavozimi kiritilishi belgilangan. Maktabda 1 nafar ko‘zi ojiz o‘qituvchi ishlagan hollarda 1,0 birlik tarjimon-kotiba lavozimi kiritiladi.

Faqat bu yerda bir muammo kelib chiqadi. Masalan, qaysidir umumiy o‘rta ta’lim maktabida 2 nafar  ko‘zi ojiz o‘qituvchi faoliyat olib boradigan bo‘lsa, ularning darslari parallel kelib qolishi ehtimoli ham bor yoki ularning dars soati umumiy hisobda 60 soatgacha bo‘lishi ham mumkin. Tabiiyki, bu kabi holatda tarjimon-kotibaning vaqti yetmaydi. Ya’ni, bir vaqtning o‘zida ikki nafar ko‘zi ojiz o‘qituvchiga yordam berishga jismonan ulgurmaydi.

Shu sabablarga tayanib, har bir ko‘zi ojiz pedagog uchun alohida bir nafardan tarjimon-kotiba lavozimi kiritilishi lozim. Bizningcha, bu masalani ham mas’ul vazirliklar o‘zaro kelishgan holda ijobiy hal etishlari kerak.

Navbatdagi muammoli vaziyat aynan Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi bilan bog‘liq

Ma’lumki, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirining 2023-yil 16-avgustdagi 247-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Umumiy o‘rta ta’lim maktabi (maktab-internat) rahbar va xodimlarining malaka tavsiflari”ga ko‘ra ko‘zi ojiz o‘qituvchiga biriktiriladigan tarjimon kotiba (referent) oliy, bakalavr diplomiga ega bo‘lishi (magistratura, ilmiy darajaga egalik afzallik beradi) kerakligi qayd etilgan. Bundan tashqari, tarjimon kotiba lavozimi uchun chet tili mutaxassisligi talab etilgan.

Aslida ko‘zi ojiz o‘qituvchiga biriktiriladigan tarjimon kotiba (referent) lavozimi uchun kamida o‘rta maxsus yoki oliy, bakalavr diplomiga ega bo‘lishining o‘zi yetarli bo‘lib, mutaxassislik va mehnat staji talab etilmasligi kerak edi.

Ammo “Umumiy o‘rta ta’lim maktabi (maktab-internat) rahbar va xodimlarining malaka tavsiflari”da ko‘zi ojiz o‘qituvchiga biriktiriladigan tarjimon kotiba lavozimi uchun yuqori talab qo‘yilganligi sababli ta’lim muassasalariga tarjimon kotiba lavozimi uchun buyruq rasmiylashtirishda muammolar ko‘paymoqda.

Bizningcha, Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi mazkur masalaga yechim sifatida “Umumiy o‘rta ta’lim maktabi (maktab-internat) rahbar va xodimlarining malaka tavsiflari”ga o‘zgartirishlar kiritishi lozim.